Na łamach HR First Magazine wielokrotnie nawiązywaliśmy do tematu jak się uczyć i rozwijać swoje kompetencje. Zachęcamy do zapoznania się między innymi z następującymi artykułami:

W tym numerze chcielibyśmy dodać do tej wiedzy kolejny istotny element wpływający na sposób przyswajania nowych informacji i wypracowywania rozwiązań, czyli modele umysłowe inaczej nazywane modelami mentalnymi.

Co oznacza ten termin?

Modele mentalne to pewne ramy, scenariusze czy też schematy dotyczące funkcjonowania rzeczywistości, które ma w swoim umyśle dana osoba. Inaczej rzecz ujmując modele to mechanizmy rozumowania pozwalające ludziom interpretować rzeczywistość i relacje pomiędzy różnymi obiektami. Dzięki nim każdy z nas wie jak działa świat.

Im więcej modeli tym lepiej…

Oczywiście każdy „odczytuje” rzeczywistość w inny sposób, gdyż poszczególne osoby mają swoje ulubione wypracowane przez lata modele. Przychodzą nam one naturalnie do głowy, jako pierwsze w każdej sytuacji. Im jesteśmy starsi tym częściej korzystamy właśnie z tych utartych i sprawdzonych wielokrotnie modeli. Takie podejście bywa niestety bardzo ograniczające i w wielu przypadkach może skutkować mniejszą efektywnością m.in. w zakresie rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Oznacza to, iż poszerzanie własnego zestawu modeli umysłowych powinno być ważne dla każdego pracownika, zarówno dla ekspertów w swoich dziedzinach, jak i nowicjuszy wchodzących dopiero na rynek pracy.

Badacze zachęcają zatem do poznania i skutecznego przyswojenia podstawowych modeli myślowych, które leżą u podstaw takich nauk jak fizyka, chemia, matematyka, biologia, psychologia, a także tych sprawdzających się w praktyce np. w biznesie. Dopiero na takich fundamentach można doskonalić swoje kompetencje.

Jak pisze w swoim artykule „Mental Models: The Best Way to Make Intelligent Decisions (113 Models Explained)” (Thrive Global, Sierpień 2017) Shane Parrish najważniejsze dla każdej osoby uczącej się powinno być „zbudowanie potężnego <<drzewa>> umysłu z mocnymi i głęboko wrastającymi korzeniami, masywnym pniem oraz silnymi gałęziami”. Drzewo służy do „wieszania na nim <<liści>> doświadczenia nabywanego bezpośrednio w czasie naszego istnienia: scenariuszy, decyzji, problemów i rozwiązań, które powstają podczas ludzkiego życia”.

Trochę więcej o modelach

Aby poznać swoje modele umysłowe warto wykorzystać metodę tzw. głośnego myślenia (z ang. „think-aloud” lub „thinking aloud” method) stosowaną obecnie często w zakresie testowania oprogramowania. Polega ona na wypowiadaniu na głos swoich myśli podczas realizacji zadania czy rozwiązywania problemu. Następnie na podstawie analizy nagrania tego procesu, można określić jakim rodzajem modelu mentalnego posługuje się dana osoba. Dzięki obserwacjom własnego procesu myślenia, wiemy czego nadużywamy, a jakich rozwiązań nam brakuje.

Eksperci w dziedzinie modeli mentalnych są zgodni, że istnieje zbiór modeli uniwersalnych, którymi warto się posługiwać niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy czy zakresu zainteresowań.

James Clear wymienił 45 kluczowych modeli i podzielił je na podgrupy w ramach 3 ogólnych obszarów: biznes (ekonomia, psychologia i myślenie), nauka (biologia, chemia i fizyka), matematyka i inżynieria. Natomiast Shane Parrish wśród opisanych 113 wskazuje takie grupy jak: myślenie ogólne, liczenie, systemy, świat fizyczny, świat biologiczny, natura ludzka i osąd, mikroekonomia i strategia oraz wojsko i wojna.

Choć listy modeli opisywanych przez autorów są różne, to znajdziemy na nich kilka powtarzających się propozycji. Między innymi należą do nich: inwersja (zaklasyfikowana przez Cleara do kategorii „biznes-myślenie”, a przez Parrisha do „myślenia ogólnego”) oraz wzajemność (należąca według Cleara do grupy „psychologia”, a według Parrisha do „świata fizycznego”).

Inwersja nazywana inaczej „myśleniem na odwrót” jest techniką rozwiązywania problemów. Bazuje ona na obserwacji, iż ludzie często wypracowują lepsze pomysł poradzenia sobie z problemem, gdy rozważają to czego chcą uniknąć, niż to co chcą osiągnąć. Clear jako ciekawe i skuteczne zastosowanie inwersji podaje ćwiczenie „zabić firmę” polegające na wyobrażaniu sobie, że dany cel nie został zrealizowany i generowaniu możliwych przyczyn tej porażki.

Natomiast opisując model umysłowy nazywany wzajemnością Parrish skupia się na znanej w świecie nauki zasadzie „akcja-reakcja”, a Clear odwołuje się do psychologicznej reguły wzajemności polegającej na potrzebie ludzi do odwzajemniania się osobom, które coś dla nich zrobiły.

Powyżej opisaliśmy tylko dwa przykłady przydatnych w praktyce modeli mentalnych, ale jak widać ich liczba i różnorodność jest bardzo duża. Warto wykorzystywać na co dzień jak największą ich liczbę, aby nie wpaść w rutynę oraz zwiększać skuteczność wypracowywanych rozwiązań.

Aby dowiedzieć się więcej na temat modeli umysłowych polecamy następujące publikacje:

  • „Piąta dyscyplina” Petera Senge’a
  • „Seeking Wisdom” Petera Bevelina
  • „Poor Charlie’s Almanack” Charlesa Mungera
  • „The Personal MBA: Master The Art Of Business” Josha Kaufmana