Skala CEFR (Common European Framework of Reference for Languages – Europejski System Opisu Kształcenia Językowego) jest międzynarodową normą opisu kompetencji językowych, stosowaną przez osoby uczące się, jednostki edukacyjne i pracodawców do określania poziomu opanowania języka obcego. Została opracowana w latach 1989-1996 w ramach projektu „Language Learning for European Citizenship”. W listopadzie 2001 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła rezolucję rekomendującą korzystanie ze skali CEFR w celu walidacji umiejętności językowych.

Poniżej przedstawiono skrócony opis każdego z sześciu poziomów zaawansowania:

Poziom Łączny czas potrzebny na opanowanie poziomu (w godz. prowadzonych przez nauczyciela)¹ Opis
A1 – Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie i potrafi stosować podstawowe zwroty potoczne i wyrażenia dotyczące życia codziennego. Potrafi przedstawiać siebie i innych oraz formułować pytania z zakresu życia prywatnego, dotyczące np. miejsca, w którym mieszka, ludzi, których zna i rzeczy, które posiada. Potrafi prowadzić prostą rozmowę, pod warunkiem, że rozmówca mówi wolno, zrozumiale i jest gotowy do pomocy.
A2 180-200 Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie wypowiedzi i często używane wyrażenia związane z życiem codziennym (np. podstawowe informacje dotyczące osoby rozmówcy i jego rodziny, zakupów, otoczenia, pracy). Potrafi porozumiewać się w prostych, rutynowych sytuacjach komunikacyjnych, wymagających jedynie prostej, bezpośredniej wymiany informacji na tematy znane i typowe. Potrafi w prosty sposób opisywać swoje pochodzenie, otoczenie, a także poruszać sprawy związane z najważniejszymi potrzebami życia codziennego.
B1 350-400 Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie znaczenie głównych wątków przekazu zawartego w jasnych, standardowych wypowiedziach, które dotyczą znanych jej spraw i zdarzeń typowych dla pracy, szkoły, czasu wolnego itd. Potrafi radzić sobie z większością sytuacji komunikacyjnych, które mogą się zdarzyć podczas podróży w rejonie, gdzie mówi się danym językiem. Potrafi tworzyć proste, spójne wypowiedzi na tematy, które są jej znane lub które ją interesują. Potrafi opisywać doświadczenia, wydarzenia, marzenia, nadzieje i aspiracje, krótko uzasadniając bądź wyjaśniając swoje opinie i plany.
B2 500-600 Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie znaczenie głównych wątków przekazu zawartego w złożonych tekstach na tematy konkretne i abstrakcyjne, łącznie z rozumieniem dyskusji na tematy techniczne z zakresu jej specjalności. Potrafi porozumiewać się na tyle płynnie i spontanicznie, by prowadzić normalną rozmowę z rodzimym użytkownikiem danego języka, nie powodując przy tym napięcia u którejkolwiek ze stron. Potrafi formułować przejrzyste wypowiedzi ustne i pisemne w szerokim zakresie tematów, a także wyjaśniać swoje stanowisko w sprawach będących przedmiotem dyskusji, rozważając wady i zalety różnych rozwiązań.
C1 700-800 Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie szeroki zakres trudnych, dłuższych tekstów, dostrzegając także znaczenia ukryte, wyrażone pośrednio. Potrafi wypowiadać się płynnie, spontanicznie, bez większego trudu odnajdując właściwe sformułowania. Skutecznie i swobodnie potrafi posługiwać się językiem w kontaktach towarzyskich i społecznych, edukacyjnych bądź zawodowych. Potrafi formułować jasne, dobrze zbudowane, szczegółowe wypowiedzi dotyczące złożonych problemów, sprawnie i właściwie posługując się regułami organizacji wypowiedzi, łącznikami i wskaźnikami zespolenia tekstu.
C2 1000-1200 Osoba posługująca się językiem na tym poziomie może z łatwością zrozumieć praktycznie wszystko, co usłyszy lub przeczyta. Potrafi streszczać informacje z innych źródeł, pisanych lub mówionych w sposób spójny, odtwarzając zawarte w nich tezy i wyjaśnienia. Potrafi wyrażać swoje myśli bardzo płynnie, spontanicznie i precyzyjnie, subtelnie różnicując odcienie znaczeniowe nawet w bardziej złożonych wypowiedziach.

¹Common European Framework of Reference for Languages

Zalety skali

Skala CEFR nie jest oczywiście narzędziem idealnym, ma swoje wady i zalety, o których warto pamiętać.

Przede wszystkim niezaprzeczalną jej zaletą jest odniesienie do czterech najważniejszych sprawności – mówienia, rozumienia tekstu czytanego, rozumienia ze słuchu i pisania. Każda z nich jest szczegółowo opisana w odniesieniu do każdego z sześciu poziomów. Dzięki temu osoby uczące się mogą dość precyzyjnie określić, w jakim stopniu opanowały poszczególne sprawności – często poziom ogólny nie jest „jednolity”.

Ponadto skala jest uniwersalna – opisy nie odnoszą się do konkretnego języka, tylko do wspomnianych wyżej kompetencji, dlatego można ją stosować w odniesieniu do każdego języka, nawet migowego. Dzięki temu jest z powodzeniem stosowana na całym świecie, zarówno przez wydawców materiałów dydaktycznych, twórców testów, jak i przez jednostki edukacyjne. Punktacja praktycznie wszystkich uznanych egzaminów jest z nią skorelowana.

Wady skali

Krytycy skali uważają jednak, że sześć poziomów być może wystarczy do określenia punktu wyjściowego, jednak nie wystarczy do regularnego monitorowania postępów. Np. osoba ucząca się języka na poziomie B1 przez rok, pod koniec kursu może nie zmienić stopnia zaawansowania (do przejścia na poziom B2 potrzeba zwykle dużo więcej czasu). Zatem skala CEFR nie przedstawia rzeczywistego postępu, który słuchacz dokonał przez kilkanaście miesięcy nauki. Problem ten został zauważony przez autorów skali, dlatego dodano trzy dodatkowe poziomy – A2+, B1+ i B2+.

Trudnością dla wielu jednostek edukacyjnych oraz osób uczących się jest poziom wyjściowy – A1. Gdy spojrzymy na opis umiejętności, które wg skali posiada słuchacz na tym poziomie okaże się, że wcale nie odpowiada on charakterystyce osoby zupełnie początkującej (wystarczy pomyśleć jak dobrze potrafimy „dogadać się” np. po chińsku). Dlatego też wiele szkół wprowadza dodatkowy poziom – A0, oznaczający zupełny brak znajomości danego języka.

Każdy ze stopni zaawansowania należy zawsze rozpatrywać w odniesieniu do czasu, jaki potrzebny jest do jego osiągniecia. Bez tej informacji może wydawać się, że wszystkie poziomy są „równe”, a w związku z tym postęp w nauce będzie przebiegał w sposób linearny. Otóż niestety tak nie jest. Dla zobrazowania tego zjawiska, niech posłuży metafora przytoczona na jednej z branżowych konferencji. Otóż naukę języka wg skali CEFR można porównać do rzeki Nil. Pierwsze dwa poziomy – A1 i A2 – to jej wartki nurt w górnym biegu. Postępy są szybkie i wyraźnie zauważalne. Praktycznie na każdej lekcji osoba ucząca się nabywa nowych umiejętności. Z poziomu braku możliwości porozumiewania się w danym języku przechodzi do komunikacji w codziennych sytuacjach. Repertuar środków językowych, którymi operuje jest jednak nadal dość ograniczony, stąd też mniejsze ryzyko popełniania błędów. Poziomy B1 i B2 to delta rzeki – język bardzo się wzbogaca, zarówno pod względem leksykalnym, jak i gramatycznym, jednak stopień kontroli nad poprawnością wypowiedzi znacznie się pogarsza. Im wypowiadane zdania są bardziej złożone, tym ryzyko popełnienia błędu większe. Dlatego też te dwa poziomy, a zwłaszcza poziom B1, są dla nauki języka najbardziej kluczowe, a także „najdłuższe”, niosąc ze sobą najwięcej frustracji i momentów kryzysowych. Można powiedzieć, że w pewnym sensie „grzęźnie się w mule” pilnowania poprawności, choć jest się już w stanie sprawnie komunikować na wiele tematów. Poziomy C1 i C2 są zaś jak wypłynięcie na szerokie wody Morza Śródziemnego – błędy są sporadyczne, komunikacja bardzo sprawna, repertuar środków językowych bardzo szeroki i jedyne co pozostaje to stałe jego wzbogacanie, zwłaszcza pod względem leksykalnym.

Podsumowując, skala CEFR, mimo swoich nielicznych wad, jest bardzo dobrym, uniwersalnym narzędziem przejrzystego określania kryteriów oceny znajomości językowej i ujednolicania wymagań egzaminów.

Źródła: